Музей размешчаны ў будынку былога касцёла, на жывапісным узгорку спорткомплекса “Раубічы”. “Беларуская Швейцарыя” мае сапраўдны беларускі каларыт!Музей беларускага народнага мастацтва быў адчынены ў канцы 1979 г. Ён размешчаны ў былым Крэстагорскім касцёле, пабудаваным у 1862 годзе, побач са спартыўнымі будынкамі па біятлоне «Раўбічы» ў 24 кіламетрах ад Мінска.
Да моманту стварэння музея Крэстогрскі касцёл, пабудаваны ў псеўдагатычным стылі, быў моцна разбураны. Рэстаўрацыю вяла група архітэктараў Спецыяльных навукова-вытворчых рэстаўрацыйных майстэрань Міністэрствы культуры БССР пад кіраўніцтвам галоўнага архітэктара С.А. Друшчыца. Рэканструкцыя будынка і праектаванне абсталявання ажыццёўленыя інстытутам «Белгіпраторг». Узначальваў групу заслужаны архітэктар рэспублікі В.Н. Аладаў.
Першае знаёмства наведвальнікаў музея з народным мастацтвам пачынаецца ўжо на лесвіцы, вядучай у пастаянную экспазіцыю. На двух пляцоўках лесвіцы абсталяваны своеасаблівыя бар’еры-вітрыны, у якіх прадстаўлены лялькі з ільновалакна ў нацыянальнай вопратцы і драўляныя куфэркі, інкруставаныя саломкай.
З лесвіцы гледачы трапляюць ва ўводную залу, дзе стаяць драўляныя ўслоны, доўгі стол. У гэтым памяшканні праходзяць заняткі школьнага гуртка, працуюць майстры народнага мастацтва. Адгэтуль глядач трапляе ў пастаянную экспазіцыю.
Экспазіцыя музея знаёміць з традыцыйным сялянскім мастацтвам ХVI – пачатку XX стагоддзя і з творамі сучасных майстроў, якія працуюць у найболей распаўсюджаных відах народнага мастацтва – ткацтве, ганчарстве, разьбярстве і роспісе па дрэве, пляценні з саломы і лазы. Экспанаты размяшчаюцца ў шафах-вітрынах двухмятровай вышыні. Шэсць невялікіх вынасных вітрын парушае некаторую аднастайнасць суцэльнай вітрыннай лініі. Сярэдзіну залы займаюць услоны з перакіднымі спінкамі, аздобленымі разьбой. Услоны арганічна ўпісаліся ў інтэр’ер і завяршылі афармленне ўсёй залы. Пры праектаванні музея адразу жа была прадугледжана магчымасць арганізацыі канцэртаў. На белым фоне сцен цёмная мэбля выглядае ўрачыста. Верхні пас больш лёгкі: вітражы і чатыры каваныя люстры вырашаны ў традыцыях старажытнай асвятляльнай арматуры культавых будынкаў. Строгае колеравае спалучэнне чорных люстр і светлых скляпенняў ажыўляе разнаколернае шкло вітражоў, па каларыце блізкіх нацыянальнаму народнаму ткацтву.
Ткацтва – адзін з найстаражытных відаў народнага мастацтва. Стагоддзямі складаліся спосабы апрацоўкі льну і шэрсці, тэхнікі і ным і тканым паясам адводзілася значнае месца. У экспазіцыі прадстаўлены сялянскі гарнітур канца XIX – пачатку XX стст., рушнікі і дэкаратыўныя тканіны ХХ стагоддзя з розных рэгіёнаў Беларусі.
Непаўторнасць народнай вопраткі прадыктавана яе прызначэннем і мясцовым густам. Светлыя льняныя тканіны з чырвоным узорам традыцыйныя для Беларусі. Кашулі, фартухі, галаўныя ўборы ў калекцыі музея, нягледзячы на традыцыйнасць размяшчэння арнаменту і перавагу геаметрычнага ўзору, разнастайныя і маюць ярка выяўленыя рэгіянальныя асаблівасці. Валодаючы ўсімі вядомымі тэхнікамі ткацтва, выкарыстоўвачы ў асноўным спалучэнне адбеленага і неадбеленага льну з чырвонымі баваўнянымі ніткамі, ткачыхі дамагаліся дзіўнай шматвобразнасці дэкору.
Вырабы з шарсцяных тканін – посцілкі і андаракі – шматколерныя. Выкананы яны большай часткай самымі простымі прыёмамі перапляцення нітак. Варыянтнасць дасягаецца камбінацыяй разнаколерных нітак утка і асновы. З’яўленне ў беларускай вёсцы ў 80-я гады ХIХ стагоддзя фабрычных тканін і штучных фарбавальнікаў у значнай ступені паўплывала на каларыт тканых вырабаў і характар вопраткі. Старажытны тканы галаўны ўбор рушніковага тыпу выцясняецца фабрычнымі шаўковымі, паркалёвымі і шарсцянымі разнаколернымі хусткамі. З фабрычнай тканіны – сукна, аксаміту, шоўку – шыюць камізэлькі, упрыгожваючы іх тасьмой, па-майстэрску ўплятаючы ва ўзор металічныя гузікі і кнопкі.
Заканамерная эвалюцыя арнаменту, каларыту і тэхнікі ткання посцілак. Іх мастацкі воблік склаўся ў першай палове ХХ стагоддзя. Для сучасных тканін характэрны буйныя арнаментальныя формы і кантрастнае выкарыстанне колеру.
Побач з традыцыйным начыннем экспануецца царская брама канца ХVIII – пачатку XX стагоддзя. Майстар выкарыстоўвае некалькі элементаў пляцення – зубчыкі і квадраты розных памераў, з якіх складаецца мудрагелісты ўзор. У сярэдзіну кожнага квадрата змешчаны кавалачак яркага каляровага сукна. Залацістая салома служыць яму своеасаблівай аправай, і кавалачак каляровай тканіны пачынае ззяць, як каштоўны самацвет. Царская брама – сведчанне высокаразвітага мастацтва пляцення з саломы, якім здаўна валодалі беларускія майстры.
Мастацтва саломапляцення ў рэспубліцы стала актыўна развівацца ў апошнія трыццаць гадоў. Экспазіцыя знаёміць са ўсімі вядомымі з даўніх часоў спосабамі выкарыстання саломы ў мастацкай творчасці: аплікацыяй на тканіне, бытавымі рэчамі, лялькамі, цацкамі. Іх стваральнікі працуюць на розных мастацкіх прадпрыемствах рэспублікі, у кожнай майстрыцы – улюбёныя тэмы і вобразы, свае адносіны да матэрыялу.
Беларускія майстры ўнеслі значны ўклад у гісторыю мастацтва разьбы па дрэве. «Беларуская рэзь» згадваецца ў дакументах ХVII стагоддзя, калі ў Маскоўскай дзяржаве пры «Палаце разьбяных і сталярных спраў» сталі працаваць беларускія разьбяры, аздабляючы разьбой іканастасы ў Ізмайлаве, Данскім і Навадзевічым манастыры, выконваючы разьбяныя работы ў Каломенскім палацы.
Вялікую цікавасць уяўляюць змешчаныя ў экспазіцыі творы сельскіх майстроў, якія працавалі па замове аднавяскоўцаў, з Нягневіч, Забалоцця, Мяжэвіч: разная царская брама, скульптура ХVIII – пачатку ХХ стагоддзя. У іх пры адрозненні творчых манер захоўваюцца агульныя рысы, уласцівыя ўсім творам народных майстроў. Іх аб’ядноўвае веданне пластычных уласцівасцей матэрыялу. Да канца ХIХ стагоддзя старажытнае мастацтва разьбы па дрэве захавалі толькі асобныя майстры. Яны рэзалі скульптуру для сельскіх капліц, а таксама лялек для народнага тэатра – батлейкі. Вялікую групу помнікаў з дрэва складае хатняе сялянскае начынне і прылады працы. Ужо да ХI–ХIII стст. беларусы валодалі ўсімі спосабамі апрацоўкі дрэва – разьбой, бандарным рамяством, ведалі такарны станок.
Сучаснае мастацтва разьбы па дрэве прадстаўлена працамі вядомых у рэспубліцы самадзейных разьбяроў – А.Ф. Пупко, К.В. Альшэўскага, К.К. Казялко, якія працягваюць слаўныя традыцыі беларускай разьбы.
Ганчарныя вырабы ў калекцыі музея датычацца да ХХ стагоддзя. Але па іх можна скласці ўяўленне пра формы сялянскага начыння і выкарыстанне яго ў побыце беларусаў у мінулым. Збаны і макітры, міскі для ежы, гарлачы і гладышы для малака, глякі і слоікі для захоўвання прадуктаў, свістулькі і гліняныя цацкі майстры ўпрыгожвалі самымі простымі спосабамі, вядомымі ўсім ганчарам свету: абваркай, тамленнем, роспісам па тэракотавай паверхні, пакрыццём палівай.
Бытавое ганчарнае начынне беларусаў амаль не мае роспісу. Дэкаратыўнасць дасягаецца элементарнымі прыёмамі. Прыроджанае пачуццё формы, прафесійнае валоданне матэрыялам падказваюць майстру неабходны варыянт дэкору. Чорналашчоная кераміка Пружан, светлыя, тэракотавыя з чырвоным роспісам з канцэнтрычных кругоў і «косак» сасуды Гароднай, гарадоцкае начынне, пакрытая каляровай палівай, свабодна разлітай па форме, досыць разнастайныя і прывабліваюць, першым за ўсё, сваёй функцыянальнасцю і прастатой дэкору.
Адмысловую групу помнікаў у экспазіцыі складаюць вырабы Івянецкай фабрыкі, якая з невялікай саматужнай арцелі ператварылася ў вядучы цэнтр мастацкага ганчарства на Беларусі. У музеі прадстаўлены працы аднаго з стваральнікаў арцелі ў Івянцы – У.Ф. Кулікоўскага, а таксама І.М. Маўчановіча, М.М. Звярко, А.М. Пракаповіча, якія працуюць у традыцыях старой івянецкай керамікі і адраджаюць забытае мастацтва вырабу фігурных сасудаў у выглядзе бараноў, мядзведзяў, зубраў.
Народнае мастацтва беларусаў непаўторна. Яму ўласцівы мяккасць і лірызм у вырашэнні вобразаў, дзіўная далікатнасць каларыстычнага рашэння, дбайнасць працы, уменне простымі прыёмамі з самога даступнага матэрыялу ствараць сапраўдныя шэдэўры.
